Wie komt er het eerst, vader of moeder?

Vorig jaar las ik Singulariteten, het tweede boek van de Koerdische Balsam Karam die sinds haar zevende in Zweden woont en in het Zweeds schrijft. Het bleek een wonderlijk, prachtig boek te zijn.

Het bestaat uit drie zeer verschillende delen. Het begint met een vrouw die haar vermiste dochter zoekt en haar andere kinderen en moeder steeds meer aan hun lot overlaat. In het tweede deel weigert een vrouw de in haar baarmoeder gestorven baby te baren. In het derde deel belandt een meisje met haar familie als asielzoekster in Zweden. Elk deel heeft een totaal andere, maar steeds even indringende stijl.

Wat de vrouwen met elkaar te maken hebben, verklap ik hier nog niet, want mijn vertaalvingers begonnen direct te jeuken. Na een enkele uitgeverij getipt te hebben besloot ik eerst maar drie fragmenten te vertalen zodat men zichzelf kon overtuigen van de ongekende kwaliteiten van dit boek. Uitgeverij Kievenaar deed dat zeer voortvarend en dus ben ik inmiddels aan de slag en verschijnt dit jaar bij Kievenaar De singulariteit, mijn vertaling van Balsam Karams boek dat de recensente van de gezaghebbende krant Dagens Nyheter tot deze lofzang verleidde:

‘Karam schrijft een proza dat nu eens golvend muzikaal is, dan weer strak en dan weer vederlicht. Het is poëtisch, enigmatisch en sterk vormbewust, maar nooit bombastisch of sentimenteel. Meerdere keren moest ik het boek even weg leggen om dat het te overweldigend was. Is Balsam Karam een van Zwedens meest begaafde, originele, relevante, rijzende schrijverssterren? Volgens mij wel. Ik hoop dat ze nooit ophoudt met schrijven.’ 

Meteen bij het allereerste begin van het boek moest ik al stilstaan. Het boek is opgedragen aan de vader en moeder van Karam en een aantal mensen die alleen bij hun naam worden genoemd. ‘Till mor och far’ zijn de eerste woorden.

Talen lijken zo hun voorkeur te hebben wie er het eerst wordt genoemd, vader of moeder. Dat was me al opgevallen toen ik een aantal regels uit Philip Larkins ‘This Be The Verse’ vertaalde voor collega’s die zich niet aan poëzie durfden te wagen. Dat begint zo: ‘They fuck you up, your mum and dad’. Als beide ouders worden genoemd zet het Engels de moeder vrijwel altijd voorop of het nu Mum, Ma, Mama of Mother is. In het Nederlands is het precies andersom. In onze taal komt moeder maar zeer zelden eerst te staan als ze in één adem wordt genoemd met vader. Dus werd dit de Nederlandse openingsregel:  ‘Ze verneuken je, je pa en ma’.

Het Zweeds kent in dit geval niet zo’n idiomatische, dwingende volgorde. Je komt bijna even vaak ‘mamma och pappa’ en ‘mor och far’ tegen als ‘pappa och mamma’ en ‘far och mor’. Normaliter wordt het in vertaling toch steeds ‘pa en ma’, ‘vader en moeder’ omdat ons idioom dat wil. Maar in het Zweeds is het een keuze voor een schrijver. En in dit geval lijkt dat een zeer bewuste en betekenisvolle keuze te zijn. Dit is een boek van moeders en dochters die weer moeder zijn. Slechts één keer wordt een man een vader genoemd. De enige andere is de man aan wie het boek als tweede is opgedragen. Dus overweeg ik sterk om voor deze keer die volgorde ook in het Nederlands aan te houden. Voor moeder en vader. Zo gaat mijn vertaling denk ik beginnen.

Een volgende keer meer over het boek, misschien wel over de astronomische titel. Ook de titels van Karams prozadebuut en toneeldebuut zijn aan de sterrenkunde ontleend.