The Book of Sand

Michel van der Aa’s interactieve liedcyclus is een in alle opzichten uitzonderlijke productie. In eerste instantie lijkt het te gaan om drie videoclips met verschillende, maar synchrone arrangementen van één cyclus waartussen de kijkluisteraar naar believen heen en weer kan schakelen. Maar al snel blijken de drie lagen met elkaar in verbinding te staan, alsof er een boven-, tussen- en onderwereld zijn die in elkaar doordringen.

De titel en de thematiek zijn gebaseerd op een aantal bekende verhalen van Jorge Luis Borges, waaronder El libro de arena (Het boek van zand) en El Aleph (De Aleph). De Argentijnse literaire grootheid schiep in deze verhalen een wereld van oneindigheid en reflectie die Van der Aa hier probeert op te roepen in muziek, beeld en interactiviteit.

Kate Miller-Heidke morrelt aan machines in de tussenwereld
(still uit The Book of Sand)

Ook mijn ondertitelvertaling is een buitengewoon geval, want lijkt een vertaling van een vertaling. Borges schreef in het Spaans, de zang is in het Engels, de ondertiteling in het Nederlands. Elders heb ik al meerdere malen geschreven over het vertalen via een zogenaamde tussentaal. Wanneer er vertalers zijn die de oorspronkelijke brontaal en de uiteindelijke doeltaal beheersen, is dit zo ongeveer de ergste vertaalpraktijk die er bestaat. Helaas is het in de ondertitelwereld een plaag aan het worden. Lees bijvoorbeeld hoe de verfilming van het klassieke korte verhaal Een kind doden van de Zweed Stig Dagerman verminkt is door ondertiteling in het Nederlands via een tussentaalvertaling uit het Zweeds in het Engels.

Hier speelt gelukkig toch iets anders. Het Engels is geen tussentaalvertaling. Van de Aa maakt weliswaar gebruik van de Engelse vertalingen van Borges’ verhalen, maar heeft daaruit zijn eigen liedtekst gecomponeerd en soms ook iets toegevoegd. Het is een nieuwe zelfstandige tekst in het Engels geworden. En zo heb ik bij de vertaling wel gekeken naar Nederlandse vertalingen van de Spaanse verhalen, maar toch vooral naar hoe de Engelse liedregels hun eigen wereld scheppen.

Wie nieuwsgierig is, kan nog altijd kijken wat het resultaat is en zelfstandig gaan dwalen door de werelden die Van der Aa oproept, want het project staat nog online op thebookofsand.net. De ondertiteling in het Nederlands of Engels zet je aan en uit via de middelste knop van het menu rechts onderaan.