‘Hoe één man in Amsterdam en Londen de misdaden van de nazi’s vastlegde’. Onder die titel verscheen er vlak voor Kerst 2022 een artikel in het Parool, deels gebaseerd op een interview met de Britse Daniel Finkelstein. De man in kwestie is zijn opa Alfred Wiener en die was daar niet alleen in Amsterdam en Londen mee bezig, maar ook in New York, weet ik omdat ik, toen het stuk verscheen, al bezig was met de vertaling van Finkelsteins boek Hitler, Stalin, Mum and Dad.
Daarin vertelt hij niet het alleen het verhaal van zijn opa maar ook van zijn oma, tantes en moeder én van zijn andere grootouders en vader. De Wieners waren Duitse Joden uit Berlijn die al vroeg naar Amsterdam vluchtten, maar daar alsnog met de nazi’s te maken kregen.
De Finkelsteins waren Poolse Joden uit het toen nog Poolse Lwów – nu het Oekraïense Lviv – waar Stalins Rode Leger huishield waarna de Finkelsteins in zijn goelags verdwenen. Dat dit geen definitief verdwijnen werd, is navrant genoeg mede te danken aan Hitler die Stalin van bondgenoot tot vijand verklaarde. Het boek staat vol met zulke soms intrieste, soms komisch absurde wendingen, zoals de seriële en gerechtvaardigde – nooit gedacht dat ik dit ooit zou opschrijven – boekverbranding.
Op de goelag in Siberië, het ballingsoord van Finkelsteins oma en vader, dan nog een jochie, is tijdens de barre winter amper brandstof te vinden om warm te blijven en te koken. Totdat het Sovjetgezag de goelag ongevraagd voorziet van een enorme voorraad van de Korte geschiedenis van de Communistische Partij der Sovjet-Unie, in het Kazachs, dat niemand kan of wil lezen. De jonge Ludwik Finkelstein ontdekt dat je met één boek precies één kwispedoor van een nog net eetbare pap kan koken. Ook waarom dat in een kwispedoor gebeurt, wordt verteld.
Het zijn de groteske lichtpunten in de erbarmelijke lotgevallen van twee families tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog en de moord op hun volk. De grote lijnen van het grote verhaal zijn bekend, maar deze kleine verhalen van deze kleine families lijken me geen overbodige toevoeging.
De vertaling maak ik samen met Sylvie Hoyinck en Annemie de Vries voor De Bezige Bij. Verschijning van vertaling en origineel staat gepland voor juni dit jaar.
1 reactie op “Hitler, Stalin, Mum and Dad”
[…] Eerder schreef ik al dat Finkelstein het verhaal van zijn opa en oma en hun kinderen van moeders en vaders kant beschrijft. Zijn moeders achternaam was Wiener en de Wieners waren Duitse Joden uit Berlijn die al vroeg naar Amsterdam vluchtten, maar daar alsnog met de nazi’s te maken kregen. Opa Alfred Wiener zal op den duur een van de belangrijkste aanvoerders van bewijsmateriaal worden op grond waarvan veel nazi’s na de oorlog worden veroordeeld. […]