De duivel en de comedy queen

Deze week is er een film in première gegaan waarvan er nu al twee vertalingen lijken te zijn. Eerst even terugspoelen naar een paar maanden geleden.

Op dierendag 2022 werden bij de jaarlijkse Vertaalslag de Vertaalengel en de Vertaalduivel uitgereikt. Die gaan elk jaar naar een persoon of instantie die zich een pleitbezorger van vertalers en kennis over vertalen heeft betoond, en naar een persoon of instantie die juist het tegendeel doet. De engel ging naar het onvolprezen Filter dat met zijn tijdschrift over vertalen en zijn jaarlijkse prijs voor de beste vertaling al jaren zijn schijnwerper op de vertaler en het vak richt.

De vertaalduivel ging naar Netflix omdat de Nederlandse ondertitels van buitenlandse films en televisieseries vaak niet zijn gebaseerd op bijvoorbeeld het originele Deens, Koreaans of Grieks, maar op daarvoor gemaakt Engelse ondertitels. In dergelijke ‘tweedehands’ vertalingen ontstaan als vanzelf fouten die bij een directe vertaling vermeden kunnen worden. De kijkers van Netflix zouden erbij gebaat zijn als die praktijk ten einde kwam. Netflix is het boegbeeld van de branche, maar niet de enige die zich hieraan bezondigt. Alle streamingsdiensten doen het en zelfs gewone televisiezenders, omroepen en filmdistributeurs.

Netflix kon naar eigen zeggen helaas niet aanwezig zijn om de Vertaalduivel in ontvangst te nemen. Omdat ik hier en elders al eerder en vaker over deze praktijken had geschreven – zie de berichten Een kind doden en Opgehangen aan de neus – welkom in de tussentaal! – werd mij gevraagd het een en ander toe te lichten tijdens de Vertaalslag en op een later tijdstip mee naar het kantoor van Netflix te gaan om de duivel te overhandigen.

En zo geschiedde, ware het niet dat ik door eigen dommigheid mij veel te laat in een Amsterdamse achterafstraat meldde bij de portier van het anonieme kantoor waar het overleg tussen vertegenwoordigers van Netflix en de Auteursbond al even gaande was. Maar tot nu toe was er vooral over en weer goodwill gekweekt. Men was blij met de kritiek, zei men, en zou er aandacht aan besteden. Concrete plannen of toezeggingen waren er niet. En daar is tot op heden ook niets van vernomen.

Het toeval wilde dat The Service Station mij in de korte periode tussen Vertaalslag en bezoek aan Netflix benaderde om een Zweedse film te ondertitelen. Eindelijk weer eens een (klein) bureau dat een film niet aan kwaliteit wilde laten inboeten en hem wel direct uit het Zweeds liet vertalen en ook bereid was het tarief daarvoor te betalen.

Het ging om de film Comedy Queen die deze keer echt een Engelse titel had (en niet zoals bijna altijd een Zweedse die vertaald naar het Engels de titel voor Nederland en België wordt) maar verder toch echt een Zweedse en Zweedstalige film bleek te zijn. De ondertiteling was in eerste instantie voor een Europese verkiezing van de beste jeugdfilm waarbij Comedy Queen een van de drie genomineerden was. Bij het Berlijnse filmfestival was ook al een Zilveren Beer in de wacht gesleept. Kort nadat ik de vertaling had ingeleverd, zag ik ergens op een filmsite dat hij in december ook hier in de bioscoop zou gaan draaien. En ik ontdekte een trailer op YouTube die er anders uitzag dan het lekkermakertje dat ik had ondertiteld en dat ook anders was vertaald.

Bij The Service Station wist men niks van een bioscooprelease. Toen ik ernaar vroeg in een grote digitale groep vertalers uit de Scandinavische talen, wist niemand ervan, zelfs Bernadette Custers niet die het gelijknamige boek van Jenny Jägerfeld heeft vertaald waarop de film is gebaseerd. Dat doet vermoeden dat het tussentaalvertaalmonster weer heeft toegeslagen en dat deze film voor de bioscoop niet uit het Zweeds maar uit het Engels is vertaald, terwijl er een directe vertaling uit het Zweeds voorhanden was…

Misschien vergis ik me. Ik heb nog geen gelegenheid gehad om in de bioscoop te checken wie de vertaler is. Dus als iemand naar de film gaat, dan hoor ik dat graag. En zelfs al is hij tweedehands ondertiteld, het is een aanrader.

Het is een mooie film over een meisje en haar vader die allebei de dood van haar moeder nog lang niet te boven zijn en daar op tegengestelde manieren mee omgaan. En de keren dat het verhaal over het randje dreigt te gaan wordt het gered door het geweldige spel van Sigrid Johnson, de jonge actrice die Sasha speelt die comedy queen wil worden. Als Sigrid haar jeugdsterrenstatus een beetje weet te overleven, gaan we haar vast nog heel vaak tegenkomen. Gaat dat zien (en laat mij weten wie de ondertitelaar is).