In de boekenwereld is het normaal dat een vertaling een paar keer heen en weer gaat tussen vertaler en uitgever om alles helemaal goed te krijgen. In de ondertitelwereld worden vanwege steeds slechtere tarieven vaak alleen nog maar technische checks op een ondertitelvertaling losgelaten. En als er nog wel een correctieronde plaatsvindt, is dat meestal zonder ruggespraak.
Het vorige bericht en één van eind januari gingen over het ouderwetse taalgebruik in de door mij ondertitelde Zweedse biopic Så vit som en snö die nu op Netflix te zien is. ‘Jag tänker bli Sveriges första aviatris’, zegt hoofdpersoon Elsa Andersson, de eerste Zweedse vliegenierster. Tot mijn schrik blijkt daar nu dit onder te staan: ‘Ik ben van plan Zwedens eerste pilote te worden.’
Dat klopt inhoudelijk, maar niet stilistisch. Het taalgebruik van de film is in overeenstemming met de tijd waarin hij speelt: de eerste vijfentwintig jaar van de vorige eeuw. Daarom noemt Elsa zichzelf niet ‘flygare’, wat je in haar geval met ‘pilote’ zou vertalen, maar ‘aviatris’. En dus had dit er moeten staan:
In het Zweeds en het Nederlands zijn het typisch woorden van die tijd, leert bijvoorbeeld een zoekvraag op Delpher, het prachtige krantenarchief. Maar nu is het woord waar de pionierster zichzelf mee aanduidde, veranderd in het algemene en min of meer anachronistische ‘pilote’. Wie die term in dat tijdperk zoekt, vindt vooral Franse bronnen.
Of het nu een kwestie is van nodeloos op de knieën gaan zitten voor de kijker, een te ver doorvoeren van de vuistregel dat ondertiteling niet moet opvallen of, wat ook nog kan, geen besef hebben van hoe een bepaald taalgebruik bij een bepaalde tijd kan horen, spijtig is het zeker. En het is helaas niet de enige nuance die is gesneuveld. Gelukkig hebben de meeste het wel overleefd.
Noemen we een corrector die verfoutert in plaats van verbetert nu een errator?