Ze is een van de grote namen uit de Engelstalige poëzie van de 20e eeuw. Bernlef introduceerde haar, en nog vele anderen, in het Nederlands. Wie een inleiding op haar werk wil, leze Raster 113 dat geheel gewijd is aan Miss Moore en haar vriendin Elizabeth Bishop, of Met het oog van een kameleon, de gedegen beschouwing die Truusje van de Kamp schreef voor Lust & Gratie 35.
(fragment van een foto van Esther/Jean Bublé)
Voor Raster en de Revisor vertaalde ik een aantal van haar gedichten, net als voor het al genoemde nummer van Lust & Gratie waar ik in 1994 ook een kort inleidinkje bij schreef onder de titel De koningin van de rijmfouten. “‘I wrote no verse that did not rhyme (in my opinion).’ Die opmerking tussen haakjes slaat op haar gebruik van allerlei vormen van halfrijm en van wat sommige Nederlandse rijmschoolmeesters rijmfouten noemen: oog-, schrikkel-, bastaard- en schijnrijm. Die zogenaamde fouten bewerkstelligen mede het natuurlijke karakter van haar gedichten. Volrijm is immers veel nadrukkelijker. En het zijn juist onnadrukkelijkheid en een ingenieuze opbouw die Marianne Moores werk kenmerken. Instemmend citeert zij in een lezing over techniek en idiosyncrasie William Archer: ‘We have literature when we impart distinctiveness to ordinary talk and make it still seem ordinary.’”
_______
VERBLIJF IN DE WALVIS
Te zwaard wil je een deurslot openen, omgekeerd
schaduwbomen planten, de draad
door de naaldpunt halen; opgeslokt door de troebele staat
van een die de zeeën meer liefhebben
dan jou, Ierland – je leeft en leeft van elk gebrek.
Feeksen dwongen je gouddraad uit stro
te spinnen, uit mannenmonden hoorde je:
“Een vrouwelijk temperament, zo contrasterend met het onze,
maakt dat zij deze dingen doet. Beperkt door een
aangeboren blindheid en inheems
onvermogen, zal ze wijzer worden en toe moeten geven.
Ervaring zal haar dwingen terug te keren;
Water zoekt zijn eigen peil”:
en jij glimlachte. “Stromend water laat
elk peil varen.” Je hebt gezien hoe, als iets in de weg staat,
het vanzelf alles overstijgt.
_______
Uit datzelfde inleidinkje:
‘Eén gedicht stelde me voor een vreemd probleem dat ertoe leidde dat ik twee verschillende vertalingen maakte. Dit is het alternatief:
Een kwal
Zichtbaar, onzichtbaar,
een schommelende charme
de woonplaats van een amethist
in barnsteentint, je arm
komt nader en zij gaat open
en gaat dicht; haar vangen
had je gewild, en zij beeft;
en je laat het, een verlangen.
En dit is de versie waar ik uiteindelijk voor koos:
Een kwal
Zichtbaar, onzichtbaar,
een schommelende charme
de woonplaats van een amethist
in barnsteentint, je arm
komt nader en hij gaat open
en gaat dicht; hem vangen
had je gewild, en hij beeft;
en je laat het, een verlangen.
Het is een kleine verandering, maar een wereld van verschil. Grammaticaal geslacht is in het Engels geen probleem: in principe is alles, behalve een persoon, onzijdig. En dat is een kwal in onze taal nu juist niet. Het woordenboek heeft grote voorkeur voor kwal als een vrouwelijk woord. Hier in dit gedicht leidt dat echter tot associaties die bij het origineel niet aan de orde zijn:
A Jelly-Fish
Visible, invisible,
a fluctuating charm
an amber-tinctured amethyst
inhabits it, your arm
approaches and it opens
and it closes; you had meant
to catch it and it quivers;
you abandon your intent.
Misschien spelen zinderende zomerdagen mijn zinnelijkheid parten en heeft niemand anders last van seksuele associaties bij een kwal in zij-vorm. Maar voor mij vallen grammaticaal en fysiek geslacht hier al te sterk samen. Was dat in het Engels ook zo, dan was er geen probleem, maar de Jelly-Fish houdt zich aseksueel onzijdig. Als de kwal echter een mannelijk woordgeslacht krijgt, verdwijnen de associaties. Gebeurt dit allemaal alleen in het hoofd van deze vertaler die een man is, of geldt dit ook voor anderen, al dan niet van het andere geslacht?’
_______
Lees op de site van de DBNL de vertalingen uit de Revisor, die uit Lust & Gratie of mijn gehele inleiding of download een hele jaargang Lust & Gratie als epub, met vertalingen en beide inleidingen in #35. Of lees meer (in het Engels) over Marianne Moore op de site van de Poetry Foundation.